قراردادهای سوآپ

با امضای قرارداد سوآپ گاز، مسیر برای همکاری در بخش‌های مختلف هموار شده است

وزیر نفت با تاکید بر گسترش روابط با کشور آذربایجان، گفت: با امضای قرارداد سوآپ گاز، مسیر برای دیگر حوزه‌های همکاری در بخش‌های مختلف از جمله حمل ونقل، ‌برق و تجارت و امثال آنها باز و هموار شده است.

جواد اوجی، وزیر نفت دیشب (جمعه، ۱۳ خردادماه) در مرکز فرهنگی ایران در باکو در آستانه سالروز رحلت امام خمینی (ره) اظهار کرد: رمز موفقیت امام خمینی (ره) قلب صاف ایشان و معامله با خدای متعال بود، امام خمینی (ره) به وعده‌های خداوند متعال یقین داشت. رهبر معظم انقلاب بارها گفته‌اند که اگر کسی به وعده‌های خدا ایمان و یقین داشته باشد، خداوند راه را برای او باز می‌کند.

به گزارش فارس به نقل از روابط عمومی وزارت نفت، وی با اشاره به اینکه تمام دستاوردهای کشور مدیون امام خمینی (ره) و خون شهدا است، افزود: تولید گاز کشور قبل از انقلاب روزانه ۲۵ میلیون مترمکعب بود، بعد از انقلاب که مستشاران خارجی به‌خصوص آمریکایی‌ها از صنعت نفت ما رفتند، ما به همت متخصصان داخلی روزانه نزدیک یک میلیارد مترمکعب گاز تولید می‌کنیم.

وزیر نفت با تأکید بر اینکه ما بدون حضور متخصصان خارجی این صنعت را توسعه می‌دهیم، به مجموع ذخایر نفت و گاز ایران اشاره کرد و گفت: ما در مجموع ذخایر نفت و گاز در دنیا در جایگاه نخست هستیم و این صنعت اکنون از سوی متخصصان داخلی توسعه داده شده است.

توسعه همه‌جانبه روابط با همسایگان

اوجی به سفر اخیر خود به کشورهای آمریکای لاتین اشاره کرد و گفت: از سال ۲۰۱۷ که آمریکا کشورهای آمریکای لاتین به‌خصوص ونزوئلا را تحریم کرد، تمام صنعت نفت آنها تعطیل شده است چون عموما از سوی مستشاران خارجی توسعه پیدا می‌کرد.

وی با یادآوری اینکه امام خمینی (ره) در روزهای نخست انقلاب به صنعت نفت و متخصصان داخلی اعتماد به نفس داد، تصریح کرد: همچنین بعد از امام خمینی (ره) مقام معظم رهبری هم همان راه و مسیر را پیش بردند و می‌برند.

وزیر نفت با بیان اینکه دولت آقای رئیسی نزدیک ۱۰ ماه است که مستقر شده است، افزود: نگاه این دولت توسعه همه‌جانبه با همسایگان به‌خصوص با کشورهای دوست و برادر مانند آذربایجان است.

تشکیل کمیته مشترک برای توسعه میدان‌های مشترک

اوجی با اشاره به اینکه در شروع کار دولت سیزدهم سوآپ گاز ترکمنستان به آذربایجان که مورد حمایت مسئولان هر دو کشور بود در دستور کار قرار گرفت، افزود: قرارداد سوآپ گاز ترکمنستان به آذربایجان از مسیر ایران پس از چند دور مذاکره در حاشیه اجلاس اکو‍ و با حضور روسای جمهوری ایران و آذربایجان در عشق آباد امضا و توافق شد، از اول ژانویه ۲۰۲۲ تزریق گاز عملیاتی شود که خوشبختانه این مهم رقم خورد.

وی اظهار کرد: با امضای قرارداد سوآپ گاز مسیر برای دیگر حوزه‌های همکاری در بخش‌های مختلف از جمله حمل ونقل، ‌برق و تجارت و امثال آنها باز و هموار شده است.

وزیر نفت با بیان اینکه در این سفر با دولتمردان آذربایجان توافق کردیم میدان‌های مشترک ایران و آذربایجان در قالب یک کمیته مشترک مورد بررسی و مطالعه برای توسعه قرار بگیرند، افزود: تنها جایی که ما خارج از کشور سرمایه‌گذاری کردیم آذربایجان و میدان شاه‌دنیز است، همینطور قرارداد واردات برق از آذربایجان را نیز قراردادهای سوآپ داریم.

وزیر نفت با بیان اینکه آذربایجان برای مشارکت در برخی پروژه‌های ایران از جمله راه‌آهن رشت – آستارا اعلام آمادگی کرده است، گفت: توصیه مقام معظم رهبری و رئیس جمهوری توسعه هر چه بیشتر روابط با آذربایجان است.

وزیر نفت چهارشنبه ( ۱۱ خردادماه) برای شرکت در رویدادهای هفته انرژی باکو و مذاکره با مقام‌های حاضر در این رویداد بین‌المللی سه روزه، عازم آذربایجان شد.

این رویدادها یکم تا سوم ژوئن (۱۱ تا ۱۳ خردادماه) با قراردادهای سوآپ حمایت رسمی وزارت انرژی جمهوری آذربایجان و سوکار برگزار می‌شود. نمایشگاه نفت ‌و گاز کاسپین نخستین نمایشگاهی است که پس از استقلال جمهوری آذربایجان سالانه به‌صورت مداوم برگزار می‌شود و بیش از ۲۵۰ شرکت از سراسر جهان را گردهم خواهد آورد.

قرارداد سوآپ گازی سه‌جانبه؛ تیری با چند نشان

علی‌رغم تضعیف دیپلماسی انرژی در سال‌های گذشته، قرارداد سه جانبه ایران، ترکمنستان و آذربایجان را می‌توان گام محکمی در راستای تبدیل شدن به هاب انرژی منطقه دانست.

به گزارش خبرنگار مهر شب گذشته خبر انعقاد قراردادی به منظور سوآپ گاز به ظرفیت ۱.۵ تا ۲ میلیارد متر مکعب از ترکمنستان به آذربایجان از طریق ایران منتشر شد. این قرارداد مهم در حالی منتشر شد که مدت‌ها بود واردات گاز از ترکمنستان به دلیل اختلافات مالی و ارتباط با آذربایجان به دلیل اختلافات سیاسی کم‌رنگ شده بود.

در همین راستا شب گذشته جواد اوجی، وزیر نفت گفت: از دی‌ماه ۱۳۹۵ تعاملات گازی ایران با ترکمنستان قطع شده بود ولی با انعقاد این قرارداد گام رو به جلویی در مناسبات انرژی دو کشور برداشته شد».

اوجی درباره تأثیر انعقاد این قرارداد در پایداری شبکه گاز ایران عنوان کرد: «این قرارداد به تأمین سوخت زمستانی استان‌های خراسان رضوی، شمالی و جنوبی، گلستان و سمنان کمک می‌کند».

سوآپ چیست؟

معنی لغوی سوآپ این است که دولت یا بخش خصوصی، نفت یا گاز را در یک مرز کشور از قراردادهای سوآپ همسایگان دریافت می‌کنند و در مرز دیگر به افراد مورد نظر آنان تحویل می‌دهند. توجه شود که سوآپ با ترانزیت و انتقال گاز با خط لوله تفاوت دارد.

چرا این قرارداد مهم است؟

مهمترین جنبه اهمیت این قرارداد، قراردادهای سوآپ صرف احیای رابطه با کشور ترکمنستان است. رابطه گازی ایران و ترکمنستان از سال ۷۵ با انعقاد یک قرارداد ۲۵ ساله شروع شد. واردات گاز از ترکمنستان به دلیل قیمت پایین گاز آن کشور نسبت به سایر کشورها به شدت به نفع ایران بود.

البته حدود سال ۸۶ ترکمنستان به ناگهان خواستار افزایش چندین برابری قیمت شد که با مخالفت مسئولین ایرانی این خواسته تعدیل شد. با این وجود تا سال ۹۲ رابطه ایران و ترکمنستان به شیوه حسنه‌ای پیش می‌رفت ولی در سال ۹۵ ترکمنستان صادرات گاز خود را به ایران به دلیل بدهی‌های انباشته شده قطع کرد. علت این امر هم تغییر شیوه تسویه حساب با طرف ترکمن از حالت تهاتر به نقدی بود. پس از قطعی گاز ترکمنستان، رابطه دو کشور در سایر زمینه‌های تجاری هم رو به تیرگی رفت.

مسئولین دولت گذشته که خود را مدعی دانش دیپلماسی می‌دانستند و در رأس آن‌ها بیژن زنگنه، وزیر نفت سابق به جای سیاست ترمیم رابطه با این کشور همسایه، راه تعمیق اختلافات را در پیش گرفت. وی در گفته‌های خود همواره به بی‌نیاز بودن به گاز ترکمنستان و امتیاز ندادن به این کشور تأکید می‌کرد. سیاستی که در سال‌های گذشته آثار زیان‌بار آن در عدم تأمین گاز خانگی و صنایع مناطق شمالی نمایان شد.

هرچند هنوز شیوه تسویه حساب ایران و ترکمنستان به طور دقیق مشخص نشده ولی وزیر نفت اعلام کرده که به زودی اولین قسط بدهی‌های ایران پرداخت خواهد شد. با وجود چنین شرایطی، احیای رابطه این دو کشور با انعقاد چنین قرارداد محکمی دستاورد بسیار بزرگی است و امید می‌رود در آینده تجارت با این کشور در سایر بخش‌ها هم گسترش یابد.

همچنین به طور کلی گسترش دیپلماسی گاز و انعقاد قراردادهای واردات، سوآپ و ترانزیت گاز می‌تواند تضمین‌کننده منافع سیاسی و اقتصادی کشور در بلند مدت باشد. به طور خلاصه مهمترین مزیت سوآپ را می‌توان اثبات امنیت و توانایی کشور در انتقال انرژی دو کشور مختلف دانست. این مزیت در ارتباط با رابطه کشورهای ایران و آذربایجان که در ماه‌های گذشته دچار اختلافات سیاسی شده بودند اهمیت بیشتری می‌یابد.

لازم به تأکید است گاز تحویلی ایران به آذربایجان در منطقه کوچک و استراتژیک نخجوان قرار دارد. رابطه گازی ایران و نخجوان از انعقاد قرارداد سوآپ ۲۰ ساله در سال ۲۰۰۴ شروع شد. قراردادی که طی آن ایران ملزم به تأمین گاز نخجوان و از طرفی آذربایجان ملزم به تأمین گاز منطقه آستارای ایران شد. با این وجود طی سال‌های اخیر کشور ترکیه با سرعت بخشیدن به خط لوله هشتاد کیلومتری ایغیدیر به نخجوان به فکر جایگزینی گاز خود با گاز ایران افتاده است. هرچند هنوز دقیقاً مشخص نیست که رابطه این خط لوله با قرارداد جدید ایران چگونه است ولی بدون شک قرارداد سوآپ می‌تواند جای پای ایران را در این منطقه محکم کند.

آخرین مزیت این قرارداد رفع مشکل کسری گاز و افت فشار در استان‌های شمالی ایران از طریق حق انتقال است که در سال‌های گذشته موجب قطعی گاز زودهنگام صنایع و ایجاد مشکل در مصارف خانگی شده است. در همین رابطه مدیرعامل شرکت ملی گاز ایران اظهار کرد: این قرارداد علاوه بر اهمیت اقتصادی بر پایداری شبکه گازی در شمال و شمال شرق ایران کمک می‌کند.

باید دید آیا شیوه سوآپ به اینگونه است که گازی که در زمستان و در پیک بار تحویل گرفته می‌شود در زمان کاهش بار تحویل داده می‌شود یا حق انتقال ایران از این قرارداد درصد مشخصی دارد.

در پایان لازم به ذکر است طی سال‌های اخیر هم قراردادهای کوتاه‌مدتی به منظور سوآپ گاز ترکمنستان و آذربایجان بسته شد، ولی برتری این قرارداد نسبت به گذشته اولاً بلندمدت بودن آن و ثانیاً بسته شدن آن در عالی‌ترین سطح میان کشورها است.

سوآپ و سوآپ ارزی چیست؟

قرارداد سوآپ نوعی قرارداد برای معاوضه جریان نقدی در آینده است که در آن تاریخ پرداخت و چگونگی محاسبه جریانات نقدی که باید پرداخت شوند، مشخص است.

به گزارش ایبِنا، قرارداد سوآپ یا معاوضه یا تاخت نوعی از ابزار مشتقه است که در آن یک طرف قرارداد نسبت به معاوضه عواید ناشی از ابزار مالی خود با عواید ناشی از ابزار مالی طرف مقابل اقدام می‌کند. عواید چنین قراردادی بستگی به نوع ابزار مالی مورد معامله دارد. برای مثال در معاوضه یا سوآپ اوراق قرضه منظور از عواید می‌تواند سود آن اوراق و به صورت کوپن‌های مربوط به آن باشد. این‌گونه از قراردادها معمولاً شامل تاریخ پرداخت و نیز نحوه محاسبه عواید یا جریانهای نقدی مورد معامله است.

اولین سوآپ در سال ۱۹۸۱ میلادی بین شرکت IBM و بانک جهانی صورت گرفت که امروزه قراردادهای سواپ جزء مهمترین قراردادهای مالی مورد استفاده در دنیا هستند.

سواپ نوعی قرارداد برای تبادل یک جریان نقدی در آینده است. در این قرارداد تاریخ پرداخت و چگونگی محاسبه جریانهای نقدی که باید پرداخت شود مشخص است. جریان های نقدی همان ارزش آتی کالاهایی است که قرار است معامله شوند.

در سوآپ ارزی نیز دو طرف معامله توافق می کنند که پرداخت ها در یک ارز مشخص به صورت دوره ای باشد؛ به عنوان نمونه یک دوره ماهانه یا به صورت سالانه این امر انجام شود تا بدهی طرف مقابل این معامله سوآپ به اتمام برسد. در مقابل طرف دوم معامله نیز می پذیرد که برای پرداخت های معامله سواپ داشته باشد.

در این روش به طرفین معامله کمک می کند تا در مقابل ریسک نوسانات نرخ ارز مقاوم قراردادهای سوآپ تر بوده و آن را بهتر مدیریت کنند. یعنی بجای اینکه دو کشور با یک نرخ در زمان حال معاملات خود را انجام دهند، با درنظر گرفتن یک نرخ متوسط و پرداختهای دوره ای ارز دو طرف معامله به مدیریت ریسک های ناشی از نوسانات نرخ ارز اقدام می کنند.

باید توجه داشت که در معامله به صورت سوآپ سه طرف معامله وجود دارد به این ترتیب که مشتری الف در یک تاریخ مشخص ۲۰۰۰ یورو مبلغ ۲۲۰۰ دلار از بانک ب در یک معامله نقدی خریداری می کند و مدیران مالی بانک ب برای حفظ سبد دارایی های ارزی خود باید دلار فروخته شده را برگردانند. برای این منظور بانک ب با انجام یک معامله سلف دلار با طرف سوم با نرخ معینی در یک سررسید مشخص دیگری مثلا چند ماه بعد آن را دنبال می کند. این محاسبات با نرخ های معین و به صورت یکجا انجام می شود.

به این صورت در این معامله بانک ب هم سود خود را که ناشی از فروش دلار است با پیش خرید آن بدست می آورد و در ضمن از ریسکی که ممکن است متوجه ارز موجود خود شود قراردادهای سوآپ محافظت می کند.

بخش های تشکیل دهنده‌ سوآپ ارزی

۱. فروشنده سوآپ (swap seller) : فروشنده سوآپ ارزی یا خریدار حمایت، به فردی گفته می‌شود که نرخ شناور از مبلغ قرارداد را دریافت کرده و پس از آن بازده‌ کل از مبلغ قرارداد را به طرف مقابل قرارداد پرداخت می‌کند.

۲. شخص مرجع : تعهد مرجع یا شخص مرجع، فردی است که ابزار پرداخت بدهی را فراهم میکند که میتواند صادرکننده وام، دولت، شرکت یا یک شخص حقیقی باشد.

۳. خریدار سوآپ (swap buyer) : نام های دیگر آن سرمایه‌گذار یا فروشنده حمایت می‌باشد که با دریافت کل بازده مبلغ قرارداد، نرخی شناور از قرارداد را به طرف مقابل پرداخت می‌کند.

۴. دارایی پایه : موضوع قرارداد سواپ ارزی می‌باشد که شامل وام و ورقه قرضه با ریسک اعتباری است.

۵. صرف سوآپ (swap premium) : پرداخت‌های انجام شده به وسیله‌ی فروشنده سوآپ می‌باشد که به آن "پایه صرف" می‌گویند، همچنین به پرداخت‌های انجام شده به وسیله‌ی خریدار حمایت، "پایه حمایت" می‌گویند.

قرارداد سواپ ۳جانبه، مشکلات گازی ۵ استان کشور را حل می‌کند

تهران- ایرنا- نماینده مردم بهبهان در مجلس شورای اسلامی با اشاره به اینکه قرارداد ۳ جانبه گازی مشکلات گازی ۵ استان کشور را حل می‌کند، گفت: نگاه ویژه به مشترکات اقتصادی سیاسی و فرهنگی کشورهای همسایه باعث شده تا دولت سیزدهم در تعامل با همسایگان موفق عمل کند.

«محمد طلا مظلومی» امروز (دوشنبه) در گفت و گو با خبرنگار ایرنا با اشاره به قرارداد قرارداد سه جانبه سوآپ گاز از ترکمنستان به جمهوری آذربایجان از خاک جمهوری اسلامی ایران، اظهار داشت: با توجه به رویکرد دولت سیزدهم که برخلاف دولت قبل نگاه ویژه‌ای به همسایگان دارد، این قرارداد از ابعاد مختلفی از جمله اقتصادی، امنیتی، سیاسی و ترانزینی برای ایران اهمیت دارد.

نماینده مردم بهبهان افزود: این قرارداد و عضویت دائم ایران در پیمان شانگاهای و حضور موثر در اجلاس سران کشورهای همکاری اقتصادی (اکو) و مسائلی از این دست نشان‌دهنده این موضوع است که سیاست دولت سیزدهم در نگاه با همسایگان موثر واقع شده است و این موضوع می‌تواند گره گشای اقتصاد کشور در سال‌های آینده باشد.

عضو کمیسیون انرژی مجلس تشریح کرد: عبور از نگاه معطوف به غرب دولت روحانی و نگاه ویژه به مشترکات اقتصادی سیاسی و فرهنگی کشورهای همسایه باعث شده تا دولت آیت الله رئیسی در تعامل با همسایگان موفق عمل کند. مظلومی افزود: کشور در آستانه فصل زمستان قرار داد و تامین گاز شهری و سوختی برای نیروگاه ها و صنایع یکی از مسائل مهم کشور است، این قرارداد می‌تواند کمک موثری برای عبور بدون دردسر از فصل سرما باشد. قطعا این موضوع مد نظر هیات دولت بوده است تا با تامین گاز مورد نیاز ۵ استان شمالی کشور یعنی گلستان، سمنان، خراسان رضوی، خراسان جنوبی و خراسان شمالی، مشکل افت فشار و گاه، قطعی گاز در استان‌های مذکور را از بین ببرد و علاوه بر این موضوع، حق انتقال یا ترانزیت گاز نیز برای ایران محفوظ است.

وی با بیان اینکه دشمنان در تلاش هستند که بین کشورهای همسایه در منطقه اختلاف افکنی کنند، یادآور شد: نکته مهم دیگری که در این خصوص وجود دارد این است که این دست قراردادهای چند جانبه می‌تواند به نزدیکتر شدن کشورها کمک کند و باعث افزایش دوستی و تجارت بین آنها منجر شود.

به گزارش ایرنا، روز گذشته قرارداد سوآپ گاز ترکمنستان به جمهوری آذربایجان از مسیر ایران به امضا رسید.

بر اساس این توافق، سالانه ۱.۵ تا ۲ میلیارد متر مکعب گاز ترکمنستان از خاک ایران به جمهوری آذربایجان تحویل خواهد شد.

4 بعد استراتژیک در قرارداد سوآپ گازی ایران با آذربایجان و ترکمنستان/‌ بن‌بست دیپلماسی انرژی چگونه شکست

انعقاد قرارداد سوآپ گازی ایران با ترکمنستان و آذربایجان از 3 بعد اقتصادی، سیاسی و ترانزینی برای ایران حائز قراردادهای سوآپ اهمیت است و فواید گوناگونی دارد؛ همچنین نشان می‌دهد سیاست دولت سیزدهم در گسترش تعاملات با همسایگان موثر واقع شده است.

به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری فارس، شب گذشته قرارداد سوآپ گازی سه‌جانبه بین ترکمنستان، ایران و آذربایجان منعقد شد، طبق این قرارداد قرار است سالانه ۱.۵ تا ۲ میلیارد متر مکعب گاز از ترکمنستان به جمهوری آذربایجان از خاک جمهوری اسلامی ایران انتقال یابد.

بر اساس این توافق که در حاشیه اجلاس سران کشورهای همکاری اقتصادی (اکو) در ترکمنستان توسط وزرای نفت ایران و جمهوری آذربایجان به امضا رسید، ترکمنستان روزانه ۵ تا ۶ میلیون مترمکعب گاز به جمهوری آذربایجان می‌فروشد.

این گاز از مسیر ایران به جمهوری آذربایجان ترانزیت (سوآپ) خواهد شد و ایران گاز مصرفی موردنیاز خود در ۵ استان کشور را به عنوان حق انتقال این گاز برداشت خواهد کرد. این قرارداد از اول دی‌ماه امسال بدون سقف زمانی اجرا می‌شود.

*جزئیات قرارداد سوآپ گازی ایران، ترکمنستان و آذربایجان

جواد اوجی وزیر نفت درباره جزئیات این قرارداد توضیح می‌دهد: «طبق این قرارداد سه‌جانبه، ایران سالانه نزدیک به 1.5 تا 2 میلیارد متر مکعب گاز را از ترکمنستان در منطقه سرخس دریافت می‌کند و از منطقه آستارا به آذربایجان تحویل می‌دهد».

وی همچنین اظهار داشت: «از دی‌ماه 1395 تعاملات گازی ایران با ترکمنستان قطع شده بود ولی با انعقاد این قرارداد گام رو به جلویی در مناسبات انرژی دو کشور برداشته شد».

اوجی درباره تاثیر انعقاد این قرارداد در پایداری شبکه گاز ایران عنوان کرد: «این قرارداد به تأمین سوخت زمستانی استان‌های خراسان رضوی، شمالی و جنوبی، گلستان و سمنان کمک می‌کند».

*قرارداد سوآپ گازی با ترکمنستان و آذربایجان چه فوایدی برای ایران دارد؟

انعقاد قرارداد سوآپ گازی بین ایران، ترکمنستان و آذربایجان مزایای متفاوتی را در جنبه اقتصادی و سیاسی برای کشور به همراه دارد که البته این مزایا تقریبا در همه قراردادهای گازی وجود دارد.

نخستین فایده این قرارداد برای کشور این است که ایران ضمن انتقال گاز از ترکمنستان به آذربایجان، بخشی از گاز مصرفی موردنیاز 5 استان شمالی کشور (خراسان رضوی، شمالی و جنوبی، گلستان و سمنان) را به عنوان حق انتقال برداشت خواهد کرد که این موضوع به پایداری شبکه گاز ایران نیز کمک می‌کند.

علاوه بر مزایای اقتصادی، تمامی قراردادهای تجارت گاز از ابعاد سیاسی-امنیتی بالایی نیز برخوردار هستند که موجب هم‌سویی و وابستگی متقابل سیاسی کشورهای طرف قرارداد می‌شوند. این نکته درباره قرارداد سوآپ گازی بین ایران، ترکمنستان و آذربایجان نیز مطرح است.

البته این بدان معنا نیست که با انعقاد این قرارداد، مواضع سیاسی سه کشور همسو شده است بلکه هر چه وزن تعاملات گازی با کشورهای مختلف افزایش یابد، طبیعتا همسویی سیاسی آنها نیز در مسائل منطقه‌ای بیشتر می‌شود. فعلا وزارت نفت گام اول را در سه ماهه اول کار خود محکم برداشته است.

* احیای تعاملات گازی با ترکمنستان در دولت سیزدهم بعد از 5 سال توقف

اما فارغ از مزایای اقتصادی و سیاسی قرارداد سوآپ که تاکنون به آن اشاره شده است، این قرارداد از دو جنبه کلان‌تر نیز حامل پیام‌های مهمی است.

در دولت یازدهم و دوازدهم در سایه بی‌تدبیری وزارت نفت وقت، تعاملات گازی ایران با کشور ترکمنستان از دی ماه سال 95 متوقف شد. به طور خلاصه ماجرا از این قرار بود که با اعمال تحریم‌های نفتی و محدودیت ایران در انجام تراکنش‌های بانکی، در دولت دهم و در زمان مدیرعاملی جواد اوجی در شرکت ملی گاز ایران، برای تداوم واردات گاز ارزان ترکمنستان و تسویه مالی با آنها، با طرف ترکمن توافق شد که شیوه تسویه به صورت «تهاتر گاز با کالا» باشد. بدین صورت علاوه بر تداوم واردات گاز، کالاهای ایرانی نیز به ترکمنستان صادر می‌شدند.

با روی کار آمدن دولت یازدهم، بیژن زنگنه سازوکار تسویه تهاتر گاز با کالا را متوقف کرد و در اقدامی عجیب متعهد به پرداخت ارزی و جریمه دیرکرد به ترکمنستان شد. بدین صورت به دلیل عدم گشایش در تعاملات ارزی، بدهی ایران به ترکمنستان تا دی‌ماه 95 به مرز 2 میلیارد دلار رسید.

انباشت بدهی ترکمن‌ها موجب گلایه و اعتراض آنها به دولت یازدهم شد ولی بیژن زنگنه وزیر نفت وقت به جای حل این مناقشه گازی، با کری‌خوانی‌های غیرمنطقی عنوان می‌کرد که اصلا ایران نیازی به گاز ترکمنستان ندارد، بی‌تدبیری بیژن زنگنه موجب شد که با شکایت ترکمن‌ها از ایران در دادگاه‌های بین‌المللی، محکومیت 2 میلیارد دلاری به کشور تحمیل شود و روابط گازی دو کشور از سال 95 متوقف شود.

با روی کار آمدن دولت سیزدهم، رویکرد ایران بر گسترش تعاملات اقتصادی با همسایگان متمرکز شدو بدین صورت جلسات مختلفی بین مسئولان و مقامات ایران و ترکمنستان برگزار شد تا در نهایت روابط تجاری دو کشور احیا شود. انعقاد قرارداد سوآپ گازی ایران با ترکمنستان نشان می‌دهد که روابط اقتصادی ایران و ترکمنستان در مسیر بهبود قرار گرفته است و بعد از گذشت بیش از 5 سال دوباره تجارت گازی بین دو کشور برقرار شده است.

در حال حاضر موضوع از سرگیری واردات گاز از ترکمنستان به ایران یکی از محورهای دیگر تعاملات گازی در مذاکرات طرفین است که به نظر می‌رسد در صورت تداوم روند فعلی این قرارداد نیز احیا شود.

* قرارداد سوآپ گازی ایران، دریچه‌ای ایجابی برای همکارى با محور لاجورد

اما از جنبه استراتژیک یک پیام مهم دیگر نیز در دل انعقاد قرارداد سوآپ گازی نهفته است که اتفاقا این موضوع از جنبه ترانزیتی نیز برای ایران اهمیت بالایی دارد.

در حال حاضر سه کشور، افغانستان، ترکمنستان و آذربایجان در حال پیشبرد طرح ترانزیتی با عنوان «محور لاجورد» هستند (تصویر 1). در این طرح ترانزیتی عملا ایران دور زده می‌شود و افغانستان را به اروپا وصل می‌کند.

انعقاد قرارداد سوآپ گازی از سرخس به آستارا حامل یک پیام مهم برای کشورهای فعال در محور لاجورد است که می‌توان از دریچه‌ای ایجابی نیز به همکاری با ایران برای اتصال به اروپا اقدام کرد.

تصویر 1- محور لاجورد

مجید شاکری اقتصاددان درباره مزایای استراتژیک این قرارداد سوآپ گازی می‌گوید: «انصافا منطق قرارداد سواپ گاز از ترکمنستان به آذربایجان خیلی دقیق تنظیم شده است. موضوع صرفا تامین یا عدم تامین گاز پنج استان شمالی ایران نیست بلکه ایران دریچه‌ای ایجابی برای همکارى با محور لاجورد پیدا کرده، چیزی که تا همین دو ماه قبل خیلی بعید به نظر می‌رسید».

وی همچنین ادامه داد: «اینکه چگونه می‌توان رقابت و همکاری را کنار هم تعریف کرد یک مرحله مهم است که این قرارداد یک گام بسیار بلند به سوی این درک است. شاید این اولین بار است که ایران وارد یک همکارى کریدوری به معنای جدید آن می‌شود. آینده چه خواهد شد؟ نمی‌دانم. اما این خبر واقعا امیدوارکننده است».

*دومین بن‌بست دیپلماسی انرژی نیز در دولت سیزدهم شکسته شد

هم‌اکنون کمتر از 4 ماه از روی کار آمدن دولت سیزدهم می‌گذرد و در این مدت کوتاه دو رخداد مهم در حوزه نفت و قراردادهای سوآپ گاز برای کشور اتفاق افتاده است که در دولت گذشته از آنها به عنوان بن‌بست در روابط اقتصادی ایران یاد می‌شد.

نخستین اقدام مهم وزارت نفت در دولت سیزدهم افزایش صادرات نفت و میعانات گازی ایران از کمتر از 300 هزار بشکه در روز به بیش از یک میلیون در روز بوده است.

روز گذشته نیز دومین بن‌بست انرژی در تعاملات گازی ایران با ترکمنستان شکسته شد و بعد از 5 سال تجارت گازی دو کشور احیا شد، موضوعی که نشان می‌دهد در صورت داشتن دیپلماسی فعال منطقه‌ای و گسترش تعاملات با کشورهای مختلف می‌توان در سایه تحریم‌های آمریکا نیز به توسعه تجارت ایران با سایر کشورها پرداخت.

بدین ترتیب انعقاد قرارداد سوآپ گاز از 4 بعد اقتصادی (تامین گاز استان‌های شمالی)، سیاسی (همسویی سیاسی سه کشور)، «بن‌بست‌شکنی در تعاملات اقتصادی با ترکمنستان» و «همگرایی ایجابی با محور ترانزیتی لاجورد» برای ایران حائز اهمیت است.